Wszystko jest gotowe do rozwodu – wszystko oprócz mojego serca.
– Michael A. Adamse, Rocznica. Historia miłości
Małżeństwo – instytucja, w której dwójka ludzi oświadcza sobie nawzajem, że uczynią wszystko, aby ich małżeństwo było zgodne, szczęśliwe i trwałe. Niestety nie zawsze pierwotnie złożone oświadczenia przetrwają próbę czasu, w wyniku czego związki się rozpadają. Co jednak w sytuacji, gdy nastąpił trwały i zupełny rozkład pożycia małżeńskiego, jeden z małżonków chce rozwodu, a drugi z nich chce aby to małżeństwo nadal trwało? Czy w takiej sytuacji sąd może oddalić pozew o rozwód?
Odpowiedzi na te pytania wymagają ustalenia, który z małżonków ponosi winę w rozkładzie pożycia małżeńskiego – czy małżonek chcący się rozwieść, małżonek, który nie chce rozwodu czy może oboje małżonkowie.
Ustalenie tego faktu jest istotne, gdyż w jednym z przypadków mamy do czynienia z negatywną przesłanką rozwodu tj. sytuacją, kiedy sąd nie orzeknie rozwodu i oddali powództwo. Będziemy z tym mieć do czynienia w przypadku, gdy rozwodu żąda małżonek wyłącznie winny rozkładu pożycia małżeńskiego, a małżonek niewinny nie wyrazi zgody na rozwód. Wynika to z treści art. 56 § 3 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, zgodnie z którym rozwód nie jest również dopuszczalny, jeżeli żąda go małżonek wyłącznie winny rozkładu pożycia, chyba że drugi małżonek wyrazi zgodę na rozwód albo że odmowa jego zgody na rozwód jest w danych okolicznościach sprzeczna z zasadami współżycia społecznego.
Prawo sprzeciwu nie jest jednak nieograniczone. Otóż w takiej sytuacji, mimo wniesionego sprzeciwu małżonka niewinnego, sąd orzeknie rozwód, jeżeli uzna, że odmowa jest sprzeczna z zasadami współżycia społecznego. W celu ustalenia przypadków, kiedy taka odmowa będzie sprzeczna z zasadami współżycia społecznego, pomocne jest odwołanie się do orzecznictwa. Przykładowo Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 21 listopada 2002 r., sygn. akt III CKN 665/00 wskazał, że „Nie zasługuje na aprobatę odmowa zgody na rozwód, która służy tylko chęci zamanifestowania przewagi nad małżonkiem domagającym się orzeczenia rozwodu i przeszkodzeniu w ułożeniu sobie przez niego życia osobistego (art. 56 § 3 KRO).” Zaś w wyroku z dnia 24 października 2000 r., sygn. akt V KCN 129/00, Sąd Najwyższy wskazał, że odmowa nie może być narzędziem zemsty lub szykany.
Nie da się dokładnie wskazać wszystkich przypadków, gdzie odmowa będzie sprzeczna z zasadnymi współżycia społecznego. W przypadku odmowy zgody na rozwód, sąd każdorazowo musi ocenić charakter tej odmowy w kontekście przebiegu małżeństwa, przyczyn jego rozpadu, a także sytuacji faktycznej w jakiej znajdują się małżonkowie w chwili orzekania (np. posiadania dzieci pozamałżeńskich czy funkcjonowania w nowych związkach). Dopiero wszechstronne przeanalizowanie sytuacji faktycznej może pozwolić sądowi dokonanie oceny jaki charakter ma odmowa zgody na rozwód i czy będzie ona stanowiła przeszkodę w jego orzeczeniu.