„Ślub to zaręczyny rozwodu”
NIKOS KAZANDZAKIS
Rozwód obok unieważnienia małżeństwa, śmierci małżonka, czy uznania go za zmarłego jest jedną z przyczyn ustania małżeństwa. Aby móc żądać orzeczenia rozwodu musi nastąpić trwały i zupełny rozkład pożycia małżeńskiego.
Z trwałym rozkładem pożycia małżeńskiego mamy do czynienia wówczas gdy brak jest perspektyw do powrotu małżonków do wspólnego pożycia. W uchwale pełnego składu Izby Cywilnej Sądu Najwyższego z dnia 28 maja 1955 r. sygn. akt I CO 5/55 wskazano, że „do uznania, że rozkład jest trwały nie jest konieczne stwierdzenie, że powrót małżonków do pożycia jest bezwzględnie wyłączony. Wystarczy oparta na doświadczeniu życiowym ocena, że w okolicznościach sprawy powrót małżonków do wspólnego pożycia nie nastąpi. Należy przy tym mieć na uwadze indywidualne cechy charakteru małżonków”
Z zupełnym rozkładem pożycia małżeńskiego mamy do czynienia wówczas, gdy ustaną między małżonkami trzy więzi: więź duchowa, fizyczna (czyli intymna) oraz gospodarcza.
Podstawową więzią łączącą małżonków jest więź duchowa, czyli więź emocjonalna, uczuciowa, psychiczna. Wspólnota duchowa polega przede wszystkim na wzajemnym pozytywnym stosunku uczuciowym małżonków, szacunku, zaufaniu, szczerości, lojalności, wyrozumiałości, na respektowaniu osobistych cech małżonka, uwzględnianiu jego osobistych potrzeb oraz gotowości do ustępstw oraz kompromisów. Nie oznacza to jednak, że do orzeczenia rozwodu konieczne jest wrogie nastawienie małżonków do siebie. Utrzymywanie poprawnych stosunków nie musi od razu być przeszkodą do orzeczenia rozwodu, gdyż badając czy ustała ta więź sąd przede wszystkim skupi sę na ustaleniu czy istnieje więź taka jaka powinna istnieć między małżonkami, a nie czy istnieje jakakolwiek łącząca ich więź.
Ustanie więzi fizycznej obejmuje zaprzestanie życia intymnego małżonków. Należy jednak mieć na uwadze, iż nie każde zaprzestanie stosunków intymnych będzie traktowane tak samo. W orzecznictwie spotykamy się z sytuacjami, które usprawiedliwiają brak pożycia między małżonkami np. podeszły wiek, choroba (np. impotencja) przebywanie jednego z małżonków w zakładzie karnym. Za każdym razem sąd badając ustanie tej więzi będzie brać pod uwagę nie tylko kiedy ustały stosunki intymne między małżonkami ale także co było tego przyczyną. Jeżeli przyczyna nie będzie usprawiedliwiała ustania aktywności seksualnej, wówczas można stwierdzić wygaśnięcie tej więzi.
Trzecią przesłanką jaka musi być spełniona jest wygaśnięcie więzi gospodarczej. Przez więź gospodarczą rozumie się prowadzenie wspólnego gospodarstwa domowego. Przejawia się ona przede wszystkim wspólnym zamieszkiwaniem, posiadaniem wspólnego majątku, prowadzeniem jednego gospodarstwa domowego i wspólnym spożywaniem posiłków. Natomiast i w tym przypadku orzecznictwo dopuszcza wyjątki. Otóż rozwód może być orzeczony także w przypadku, gdy utrzymana będzie więź gospodarcza w ograniczonym zakresie jeżeli wywołane to jest szczególnymi okolicznościami np. gdy małżonkowie, ze względów ekonomicznych nadal będą wspólnie zamieszkiwać w jednym mieszkaniu i w związku z tym będą wspólnie ponosić opłaty z tego tytułu. Natomiast zawarcie tzw. intercyzy nie przesądza o ustaniu więzi gospodarczej i nie będzie samo w sobie przyczyną uzasadnającą ustalenie jej wygaśnięcia.
Jeżeli wygasły trzy wyżej wymienione więzi, a ustanie pożycia małżeńskiego ma charakter trwały, sąd powinen orzec rozwód. Są jednak przypadki, gdzie pomimo spełnienia tych przesłanek rozwód nie zostanie orzeczony. Związane to jest z tzw. negatywnymi przesłankami rozwodu, które zostaną przedstawione w odrębnym wpisie.