„Majątek małżeństwa składa się: z tego co mężowi udało się zaoszczędzić i z tego co żonie nie udało się wydać.”
– Lucjan Kydryński
Wielokrotnie w naszej praktyce spotykamy się z pytaniami dotyczącymi rozdzielności majątkowej. Z tego względu w niniejszym wpisie przyjrzymy się bliżej tej instytucji i omówimy jej podstawowe założenia.
Czym jest rozdzielność majątkowa?
Rozdzielność majątkowa jest jednym z ustrojów małżeńskich majątkowych. Przy zawarciu związku małżeńskiego, jeżeli małżonkowie w umowie przed notariuszem nie postanowią inaczej, pomiędzy małżonkami powstaje wspólność majątkowa. Oznacza to, że co do zasady, wszystko co małżonkowie zakupią po zawarciu związku małżeńskiego lub wszystko to co zarobią wchodzi do ich wspólnego majątku – należy zarówno do maża jak i żony. Zasadą jest również, że w czasie trwania wspólności majątkowej żaden z małżonków nie może żądać podziału majątku wspólnego, nie może również rozporządzać ani zobowiązywać się do rozporządzania udziałem, który w razie ustania wspólności przypadnie mu w majątku wspólnym lub w poszczególnych przedmiotach należących do tego majątku. Oznacza to, że jeżeli małżonkowie w trakcie trwania związku małżeńskiego zakupili wspólnie samochód, to jeden z małżonków nie może sprzedać połowy samochodu, która według jego przeświadczenia należy do niego, innej osobie. W takim przypadku sprzedaż możliwa będzie, gdy oboje małżonkowie na to się zdecydują.
Więc kiedy możliwe jest powstanie rozdzielności majątkowej?
Rozdzielność majątkowa może być ustanowiona zarówno przez narzeczonych, którzy przed zawarciem związku małżeńskiego postanowią, że po zawarciu przez nich związku małżeńskiego, będzie obowiązywać rozdzielność majątkowa, jak i przez małżonków, którzy już po zawarciu takiego związku postanowią ustanowić taką rozdzielność.
W jaki sposób można ustanowić rozdzielność majątkową?
Rozdzielność majątkową można ustanowić w dwojaki sposób – u notariusza poprzez podpisanie umowy małżeńskiej majątkowej (tzw. intercyzy) lub jeżeli ustanawiana jest w trakcie trwania związku małżeńskiego także na mocy wyroku sądowego. W tym miejscu należy zaznaczyć, że zniesienie wspólności majątkowej małżeńskiej, jakkolwiek ma przede wszystkim na celu ochronę interesów małżonka, nie może prowadzić do nieuzasadnionego pokrzywdzenia wierzycieli.
Kiedy powstaje rozdzielność majątkowa?
Rozdzielność majątkowa powstaje z chwilą zawarcia umowy małżeńskiej majątkowej lub w dacie określonej przez sąd w wyroku. Co istotne jeżeli rozdzielność majątkowa ustanawiana jest przed notariuszem zawsze będzie to data obecna, nigdy nie może być ustawiona taka rozdzielność z datą wsteczną. Ustanowienie rozdzielności majątkowej z datą wsteczną możliwe jest jedynie w wyjątkowych przypadkach i tylko przez sąd. Zgodnie z orzecznictwem przesłanką do możliwości wydania takiego rozstrzygnięcia przez sąd jest trwałe zerwanie wszelkich stosunków majątkowych oraz brak możliwości podejmowania wspólnych decyzji gospodarczych, jako konsekwencji uprzedniego ustania więzi rodzinnoprawnych między małżonkami i co za tym idzie powstania trwałego stanu separacji faktycznej. Natomiast każda sprawa jest inna i sąd za każdym razem zobowiązany jest do wszechstronnego rozważenia zebranego w sprawie materiału dowodowego i na jego podstawie ustalenie czy w danej sprawie możliwe jest zastosowanie takiego rozwiązania, czy też nie.
Czy jest możliwość powstania rozdzielności majątkowej z mocy prawa?
Przepisy kodeksu rodzinnego i opiekuńczego przewidują 2 przypadki kiedy powstaje rozdzielność majątkową między małżonkami bez ich działania w tym zakresie. Jest to tzw. przymusowy ustrój majątkowy i powstaje on w razie ubezwłasnowolnienia lub ogłoszenia upadłości jednego z małżonków. Samo zaistnienie jednego z tych przypadków automatycznie powoduje powstanie rozdzielności majątkowej między małżonkami. Należy jednak mieć na uwadze, iż taki ustrój może zostać zniesiony i możliwy jest powrót do wspólności majątkowej. Nastąpi to w razie uchylenia ubezwłasnowolnienia, a także umorzenia, ukończenia lub uchylenia postępowania upadłościowego. Ponadto rozdzielność majątkowa powstaje z chwilą orzeczenia separacji.
Co trzeba zrobić aby rozdzielność majątkową ustanowił sąd?
Przede wszystkim należy złożyć pozew do sądu rodzinnego w okręgu którego małżonkowie mają wspólne zamieszkanie. W pozwie należy określić z jaką datą żąda się ustanowienia rozdzielności majątkowej oraz opisać z jakich powodów. Do pozwu należy dołączyć akt małżeństwa oraz opłatę sądową w wysokości 200 zł.
Jakie są konsekwencje ustanowienia rozdzielności majątkowej?
Od daty ustanowienia rozdzielności majątkowej każdy z małżonków posiada swój własny majątek i nie potrzebuje zgody drugiego małżonka na rozporządzanie nim. Oznacza to, że wszystko co po tej dacie zarobi czy też zakupi będzie należeć tylko i wyłącznie do niego. Taka sama zasada tyczy się również zaciągania zobowiązań (np. kredytów) i odpowiedzialności za powstałe długi. W tym miejscu należy jednak zaznaczyć, że przy zaciąganiu zobowiązań należy poinformować przyszłego wierzyciela o zawarciu takiej umowy lub o wyroku sądowym. Z chwilą ustanowienia rozdzielności majątkowej niejako mamy do czynienia z 3 rodzajami majątków małżeńskich: 1) wspólny majątek małżonków, zgromadzony od dnia zawarcia związku małżeńskiego do dnia ustanowienia rozdzielności majątkowej, 2) majątek żony zgromadzony od dnia ustanowienia rozdzielności majątkowej, 3) majątek męża zgromadzony od dnia ustanowienia rozdzielności majątkowej.
Warto w tym miejscu zaznaczyć, że po ustanowieniu rozdzielności majątkowej małżonków możliwe jest dokonanie podziału majątku wspólnego małżonków. Jest wyjątek od reguły, albowiem co do zasady w trakcie trwania związku małżeńskiego jest zakaz dokonywania podziału majątku wspólnego.
Czy możliwe jest orzeczenie przez sąd rozdzielności majątkowej po wydanym wyroku rozwodowym?
Odpowiedź na to pytanie jest złożona i zależy od tego kiedy i z jakim żądaniem wystąpił małżonek o ustanowienie takiej rozdzielności. Otóż jeżeli pozew do sądu wpłynął przed wydaniem wyroku w sprawie rozwodowej – możliwe jest orzeczenie rozdzielności majątkowej z datą na dzień wniesienia pozwu lub z datą wsteczną. W orzecznictwie ugruntowało się ostatecznie stanowisko dopuszczające orzeczenie o zniesieniu wspólności majątkowej z datą wsteczną, także po prawomocnym rozwiązaniu małżeństwa, jeżeli powództwo o zniesienie wspólności zostało wytoczone przed uprawomocnieniem się wyroku rozwodowego.
Czy jeżeli ustanowimy rozdzielność majątkową to czy można wytoczyć powództwo o ustanowienie tej rozdzielności z datą wsteczną?
W takim przypadku nie można wytoczyć takiego powództwa. Zgodnie z orzecznictwem umowne wyłączenie wspólności ustawowej w czasie trwania małżeństwa wyklucza powództwo z art. 52 § 1 KRO, niezależnie od tego, jakiego okresu lub oznaczenia daty dotyczy późniejsze żądanie zniesienia wspólności majątkowej.
Czy można dochodzić ustanowienia rozdzielności majątkowej z datą wsteczną w sprawie rozwodowej?
Nie można żądać takiego rozstrzygnięcia w sprawie rozwodowej. Oba te postępowania prowadzone są przez inne sądy: rozwód – przed sądem okręgowym, ustanowienie rozdzielności majątkowej – przed sądem rejonowym. Ponadto sprawy o ustanowienie rozdzielności majątkowej prowadzone są w zwykłym trybie procesowym, zaś sprawy rozwodowe – w trybie odrębnym, co dodatkowo przemawia za niemożnością łączenia tych dwóch spraw w jednym postępowaniu.